Κοινότητα μουσουλμάνων με μητρική γλώσσα την αρχαιοελληνική

Μια απομονωμένη κοινότητα κοντά στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας σε ένα απομακρυσμένο μέρος της βορειο-ανατολικής Τουρκίας έχει βρεθεί να μιλάει μια ελληνική διάλεκτο που είναι εξαιρετικά ομόλογη με την εξαφανισμένη αρχαία ελληνική.

Αν μόνο 5.000 άνθρωποι μιλούν τη διάλεκτο, οι γλωσσολόγοι πιστεύουν ότι είναι η πιο κοντινή, ζωντανή γλώσσα συγγενική της αρχαίας ελληνικής και θα μπορούσε να προσφέρει στην έρευνα για τη γλώσσα του Σωκράτη και του Πλάτωνα και το πώς εξελίχθηκε.

Η κοινότητα ζει σε ένα σύμπλεγμα χωριών κοντά στη τουρκική πόλη της Τραπεζούντας, εκεί που ήταν κάποτε ο αρχαίος Πόντος, μια ελληνική αποικία που ο Ιάσονας και οι Αργοναύτες θεωρείται ότι πέρασαν καθοδόν του επικού ταξιδιού τους από τη Θεσσαλία (νυν Θεσσαλονίκη) για την ανάκτηση του χρυσόμαλλου δέρας από τη γη της Κολχίδας (σημερινή Γεωργία). Ο Πόντος θεωρείται επίσης ότι ήταν το βασίλειο των μυθικών Αμαζόνων, μια άγρια φυλή που έκοβαν τα δεξιά στήθη τους για να χειρίζονται τα τόξα τους καλύτερα στη μάχη.

Οι γλωσσολόγοι διαπίστωσαν ότι η διάλεκτος, που αποκαλείται «Ρωμέικα» [Romeyka] και αποτελεί μια παραλλαγή της ποντιακής ελληνικής, έχει μοναδικές δομικές ομοιότητες με την αρχαία ελληνική που δεν παρατηρούνται σε καμία από τις μεταγενέστερες εκδοχές της γλώσσας που ομιλούνται σήμερα. Αλλά και το λεξιλόγιο της «Ρωμέικας» έχει επίσης ομοιότητες με την αρχαία ελληνική γλώσσα.

Η Ιωάννα Σιταρίδου, λέκτορας φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ, είπε: «Η Ρωμέικα διατηρεί έναν εντυπωσιακό αριθμό των γραμματικών ιδιομορφιών που προσθέτουν μια αρχαία ελληνική γεύση στη δομή της διαλέκτου, ιδιομορφίες έχουν χαθεί εντελώς από τις άλλες σύγχρονες παραλλαγές της ελληνικής γλώσσας.»

«Η χρήση του απαρέμφατου έχει χαθεί σε όλες τις υπόλειπες ελληνικές διαλέκτους γνωστές σήμερα. Έτσι οι νεοέλληνες λένε «Δεν κατάφερα να πάω» αντί του «Δεν κατάφερα πηγαίνειν». Όμως, στη Ρωμέικα, όχι μόνο διατηρείται το απαρέμφατο, αλλά βρίσκουμε και ιδιόμορφες απαρέμφατες δομές που δεν έχουν παρατηρηθεί ποτέ πριν - μόνον στις λατινογενείς γλώσσες υπάρχουν παρόμοιες δομές.»

Οι χωρικοί που μιλούν Ρωμέικα, η οποία δεν έχει γραπτή μορφή, παρουσιάζουν και συμπτώματα της γεωγραφικής και πολιτιστικής απομόνωσης. Σπάνια παντρεύονται έξω από τη δική τους κοινότητα και παίζουν μουσική με ένα ειδικό όργανο, που ονομάζεται kemenje στα τουρκικά και Romeyka ή λύρα όπως λέγεται στα ελληνικά, είπε η Δρ.Σιταρίδου. «Μόνο έναν άνδρα ξέρω που παντρεύτηκε έξω από το χωριό του» είπε. «Η μουσική είναι χαρακτηριστική και δεν μπορεί να μπερδευτεί με καμιά άλλη. Είναι σαφές ότι είναι μοναδική ανάμεσα στους ομιλητές της Ρωμέικας.»

Υπάρχει πιθανότητα οι σύγχρονοι ομιλούντες τα Ρωμέικα να είναι απευθείας απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων που ζούσαν κατά μήκος των ακτών της Μαύρης Θάλασσας χιλιάδες χρόνια πριν – ίσως ακόμα και από τον 6ο ή 7ο αιώνα π.Χ, οπότε και η περιοχή αποικίστηκε μια πρώτη φορά. Αλλά είναι επίσης πιθανό να είναι απόγονοι αυτοχθόνων πληθυσμών ή μίας νομαδικής φυλής που υιοθέτησαν - οικιοθελώς ή μη - τη γλώσσα των αρχαίων Ελλήνων αποικιοκρατών.

Οι ομιλούντες τα Ρωμέικα σήμερα είναι ευσεβείς μουσουλμάνοι, γι’αυτό και είχαν το δικαίωμα να παραμείνουν στην Τουρκία και μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923, όταν δύο εκατομμύρια χριστιανών και μουσουλμάνων ανταλλάχθηκαν ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Αλλεπάλληλα κύματα μετανάστευσης, η επιρροή της τουρκόφωνης πλειοψηφίας, και η παντελής απουσία της Ρωμέικας από το δημόσιο βίο συνέβαλαν στη εγγραφή της σήμερα στον κατάλογο των πλέον απειλούμενων με εξαφάνιση γλώσσες του κόσμου.

«Με λιγότερο από 5.000 ομιλητές, χρόνια τώρα η Ρωμέικα θα μπορούσε να είναι μια γλώσσα πολισμικής κληρονομιάς παρά μια κοινή δημοτική. Ο θάνατός της θα σηματοδοτούσε την απώλεια μιας χρυσής ευκαιρίας να αποκωδικοποιήσουμε πως η ελληνική γλώσσα εξελίχθηκε.» δήλωσε η Δρ. Σιταρίδου. «Φανταστείτε αν μπορούσαμε να μιλήσουμε με άτομα των οποίων η γραμματική είναι πιο κοντά στην γλώσσα του παρελθόντος. Όχι μόνο θα μπορούσαμε να χαράξουμε μια νέα γραμματική μιας σύγχρονης διαλέκτου, αλλά θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε επίσης ορισμένες μορφές της γλώσσας του παρελθόντος. Αυτή είναι η ευκαιρία που η Ρωμέικα μας παρουσιάζει.»

Μελέτες της γραμματικής της δείχνουν ότι η Ρωμέικα μοιράζεται ορισμένες αναπάντεχες ομοιότητες με την Κοινή Ελληνική των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, η οποία ομιλιόταν στο ζενίθ της ελληνικής επιρροής σε ολόκληρη τη Μικρά Ασία από τον 4ου αιώνα π.Χ. έως τον 4ο αιώνα μ.Χ.

Η Νέα Ελληνική, εν τω μεταξύ, έχει αποκλίνει σημαντικά από την αρχαία αντίστοιχή της, και πιστεύεται ότι προήλθε από τη μεταγενέστερη μεσαιωνική ελληνική που μιλούνταν μεταξύ 7ου και 13ου αιώνα μ.Χ. – τα αποκαλούμενα βυζαντινή ελληνική.

Η μελλοντική έρευνα θα προσπαθήσει να αξιολογήσει κατά πόσο η ποντιακή ελληνική από τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας έχει εξελιχθεί με την πάροδο των αιώνων. «Γνωρίζουμε ότι η ελληνική μιλιέται αδιάκοπτα στον Πόντο από τους αρχαίους χρόνους και μπορεί να υποτεθεί ότι η γεωγραφική απομόνωσή της από τον υπόλοιπο ελληνόφωνο κόσμο είναι ένας σημαντικός παράγοντας στον οποίο οφείλεται η σημερινή κατάσταση της γλώσσας» είπε η Δρ. Σιταρίδου. «Αυτό που δεν γνωρίζουμε ακόμη είναι αν η Ρωμέικα προέκυψε με τον ίδιο ακριβό τρόπο όπως και οι άλλες ελληνικές διαλέκτους και αργότερα ανέπτυξε τα δικά της μοναδικά χαρακτηριστικά τα οποία απλώς τυγχάνει να μοιάζουν με αρχαϊκά ελληνικά.

Πολλές γλώσσες σ’ όλο τον κόσμο εξαφανίζονται όταν ο αρχικά απομονωμένος πληθυσμός ενσωματώνεται στη παγκόσμια αγορά και τα παιδιά παραλείπουν να μάθουν τη γλώσσα των παππούδων τους και χρησιμοποιούν την επικρατούσα γλώσσα του πληθυσμού, που συμβαίνει σ’ αυτή τη γωνιά του κόσμου να είναι η τούρκικη. "Στον Πόντο, έχουμε σχεδόν τέλειες πειραματικές συνθήκες για να εκτιμήσουμε τι μπορεί να αποκτηθεί και τι μπορεί να χαθεί ως αποτέλεσμα αυτού του τύπου επαφής γλωσσών» κατέληξε η Δρ. Σιταρίδου.
Από: Independent